Prijsvraag Bakens aan het Water

Het programma Ruimte voor de Rivier bestaat uit 40 maatregelen die het Nederlandse stroomgebied van de Rijn en een gedeelte van de Maas (stroomafwaarts van Hedikhuizen, nabij Den Bosch) beter zullen beschermen tegen overstromingen. Tegelijkertijd bieden de maatregelen kansen om de omgeving van de rivieren mooier en aantrekkelijker te maken. Het rivierengebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden.

 

De op stapel staande maatregelen binnen het programma Ruimte voor de Rivier markeren een enorme mentaliteitsomslag in de ruimtelijke ordening van dit land. Er wordt in het vervolg niet meer gestreefd naar het nóg meer beheersen van de getemde rivier door de dijken nóg verder op te hogen en nóg beter te wapenen tegen doorbraak, overstroming en doorweking. Alle techniek ten spijt heeft die rivier af en toe nou eenmaal de ruimte nodig en tegenwoordig zijn we slim genoeg om haar dat ook te gunnen. Natuurlijk pas na een ingrijpend veranderingsproces. Zo’n opgave in een tijd waarin drie ministeries, onder de titel ‘Mooi Nederland’, zich inzetten voor de ruimtelijke kwaliteit en heel het land van wijk tot provincie hard op zoek is naar de mogelijkheden voor het versterken van de identiteit, vraagt natuurlijk om een bijzondere aanpak.

 

Door de grootschalige ruimtelijke ingrepen in de uiterwaarden staan de ruimtelijke kwaliteit, de herkenbaarheid en de eigenheid van het rivierenlandschap onder druk. De regio Rivierenland heeft de ambitie om beeldende kunst, cultureel erfgoed én de zorg voor ruimtelijke kwaliteit bij elkaar te brengen. De Stuurgroep Gebiedsgericht Cultuurbeleid Rivierenland 1) startte daarom een prijsvraag, zoekend naar spraakmakende Bakens langs de rivieren die gezamenlijk de identiteit van het Rivierenland versterken en extra ruimtelijke kwaliteit creëren. ‘Doe een spraakmakend voorstel voor een baken of keten van bakens die de identiteit van het Rivierenland versterken’, was de oproep van de prijsvraag Bakens aan het Water. Na drie maanden inzendtermijn bleken begin maart 2007 maar liefst 107 voorstellen te zijn ingezonden. De inzenders vormden een gemêleerd gezelschap van kunstenaars, vormgevers en (landschaps)architecten, en ook schrijvers en dichters werkten in teamverband aan voorstellen. Op 2 juli jl. werden onder grote belangstelling de winnaars bekend gemaakt van de prijsvraag Bakens aan het Water 2). Voorafgaande aan de uitreiking kwamen een aantal portefeuillehouders cultuur bijeen om de toekomst van Bakens aan het Water te bespreken. Conclusies van die bijeenkomst: men wil Bakens aan het Water graag inbedden in en overdragen aan een organisatie. Omdat de situatie rondom Bakens aan het Water zo complex is wordt een extern projectonderzoeker met ervaring op dit terrein, die in staat is een goede plan van aanpak te schrijven en te implementeren, gevraagd deze overdracht voor te bereiden. 

 

1) ” Gebiedsgericht Cultuurbeleid Rivierenland is in 2001 geïnitieerd door de provincie Gelderland. De gemeenten Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Maasdriel, Neerijnen, Tiel, West Maas en Waal, Zaltbommel nemen actief deel aan dit beleid door regionale projecten op het gebied van kunst en cultuur te realiseren. De coördinatie van dit samenwerkingsverband is in handen van Kunst en Cultuur Gelderland. (KCG).”Naast het Gebiedsgericht Cultuurbeleid Rivierenland participeren ook andere partijen in het project. Deze zijn:

  • RIjkswaterstaat mn. WINN (Waterinnovatieplatform)
  • Provincie Gelderland (mn. vanuit WaalWeelde)
  • Centrum Beeldende Kunst Gelderland
  • Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij
  • Waterschap Rivierenland
  • Dekker van de Kamp: realisatie publicatie

2) Deze prijswinnaars zijn:

 

  • Her-Baken van Machiel Spaan M3H Bureau voor Samenwerkende Architecten

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  • Op het terras aan de Rivier van Sannah Belzer

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  • Verf-werken 2007-2008 van Marieke de Keijzer en Daphne van de Wal

 

 

 

 

 

De jury besloot tevens aan twee inzendingen een eervolle vermelding toe te kennen, namelijk:

 

  • N.A.Pier van Stan Rocken en Wim Berg

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bakens Genoeg! van Frank Harbers

 

 

 

 

Beoordelingscriteria:

Het voorstel moet een hoge artistieke kwaliteit hebben en tevens bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit. Dit uit zich in keuzen met betrekking tot inhoud en vorm, de gekozen locatie, de relatie die het voorstel aangaat met de omgeving en materiaalgebruik; kortom de (beelden) ‘eigenheid’ of onderscheidende vermogen van het voorstel.

 

Het voorstel moet zich inhoudelijk verhouden tot het water (de rivier) er er een relatie mee aangaan.

  • Originaliteit
  • Het voorstel is waarneembaar in ieder geval vanaf de (winter)dijken.
  • Het voorstel moet een belevingswaarde hebben voor burgers.
  • Het voorstel gaat een relatie aan met de (historie van de ) gekozen locatie; dit kan een algemene of een specifieke locatie zijn.
  • Het voorstel kan rekenen op draagvlak in de (plaatselijke) gemeenschap

 

 

De prijsvraag ‘Bakens aan het water’ leverde een ‘rijke oogst’ aan invalshoeken op om het landschap te verbijzonderen door het inzetten van kunst. Er worden typische elementen van het rivierenlandschap ‘gemarkeerd’ door monumentale toevoegingen of door ze juist tijdelijk te beschilderen. Er worden nieuwe plekken gemaakt met de aanleg van steigers en andere bijzondere bouwwerken en er worden evenementen voorgesteld. Het opvallende aan de prijswinnaar is dat deze uitgaat van bestaande bakens en deze als het ware ‘her-bakent’. Met zorgvuldige en subtiele toevoegingen worden de bestaande kenmerkende elementen in het rivierenlandschap, zoals bijvoorbeeld steenfabrieken, opnieuw tot leven gewekt. Daarmee worden ze zowel functioneel als voor de leesbaarheid van het landschap hergebruikt. Een terechte winnaar die de bakens zoekt in het opnieuw betekenis verlenen aan het bestaande.

Een blik op de professies van de inzenders levert een fraai scala aan cultuurbeoefenaren op. Ook maker van het winnende bakenvoorstel is geen kunstenaar maar architect van beroep. Het stedelijk gebied, urbane identiteiten en betekenisverlening aan het cultuurlandschap zijn zaken waarvoor tegenwoordig een brede groep kunst en cultuur beoefenaren zich interesseert en zich in wil zetten. De vraag hoe je dit het beste doet, vanuit welke discipline, met welke aanpak, vanuit welke loyaliteit of intentie en met welk beoogd eindproduct, steekt regelmatig in discussies de kop op, maar valt niet eenduidig te beantwoorden. Deze ambitie vraagt niet om één generieke aanpak, vraagt niet om één eenduidige formule waarmee betekenisverlening en cultuurlandschap met elkaar verbonden moeten worden. De brede waaier aan aanpakken en zienswijzen die voortdurend verder wordt ontwikkeld, maakt het juist mogelijk om voor specifieke situaties specifieke kunst toe te passen. Hierdoor komt wel meer nadruk te liggen op het stellen van de opdracht.

Om de mogelijkheden te onderzoeken van de realisatie van de prijswinnaars of andere inzenders, moet de specifieke context van het rivierenland in transformatie opnieuw bekeken worden. Vragen als ‘waar liggen de kansen’ ‘wie beïnvloeden de totstandkoming’ ‘wat is er mogelijk en wat niet’ maken van dit onderzoek zélf een creatief proces waarin alle fenomenen in de context het materiaal zijn. Dit onderzoek kan alleen in samenspel met vele betrokken en deskundige partijen plaatsvinden. Door het onderzoek  worden de uiteindelijke opdrachten als het ware ontworpen en door dit proces wordt meteen een brede lobby die voor de verdere realisatie noodzakelijk is mee veroorzaakt.